ኣማኑኤል ሳህለ

ተለቃሒ፥– ኣታ እልፉ ሓወይ፡ ቅሩብ ጸጊማትኒ ኮይናስ በጃኻንዶ ኣብዛ እትመጽእ ሰሙን ክመልሰልካ ዓሰርተ ቅርሺ ኣለቅሓኒ። ኣለቃሒ፥ — ዋይ’ዚ ገሪማ ሓወይ፡ ካን ኮይኑካ! ኣይትሓስብን ዲኻ? ተለቃሒ፥– ከመይ ማለትካ ኢኻ? ኣለቃሒ፥ — ዓሰርተ ቅርሺ እንተ ዚህልወኒ ደኣ 9990 ቅርሺ ወሲኸ ማኪና ዘይገዝእ! ተለቃሒ፥– ሓቅኻ ኢኻ፡ ኣነ እየ ተጋግየ።   ሓኪም፥ — እሺ ከመይ ኢዩ ዚገብረካ፡ እስክ ንገረኒ። ተሓካማይ፥ — ዋላሓንቲ ሓኪም፥ — …

ብኻልእ መገዲ ኪረአ ከሎ፡ ኣብ ፍጥረት ፍልይ ዝበለ፡ ካብቲ ልሙድ ሕጊ ዝወጸ ፍጻመታት ወይ ክስተታት ወይ ባህርያት ኪህሉ ግድን ኢዩ፡ ምኽንያቱ ድማ ኣብቲ ደረት ዘይብሉ ዩኒቨርስ፡ እቲ ሕጊ’ውን ከምኡ ደረት ኪህሉዎ ኣለዎ ኪብሃል ኣይከኣልን። ነዚ ኣብነት ዝኾነና ድማ እቲ ከም  ብላክ ሆል (Black hole ) ዚፍለጥ ኮዝሚካዊ ክስተት ኢዩ። ገለ ተመራመርቲ ከም ዚብሉዎ፡ ኣብ ብላክ ሆል ኩሉ ነገራት ብግልብጥ ኢዩ …

ኣብ ዩኒቨርስ እንተ ተመልከትና፡ ኩሉ ብሕጊ እዩ ዚኸይድ። ኩሉ ፍጥረት ወይ መስርሕ ወይ ክስተት ነናቱ ተፈጥሮኣዊ ሕጊ ኣለዎ። ብፋሉላዊ መገዲ ዚምራሕ የልቦን። ቃሕ ከም ዝበሎ ዚነጥፍ ነገር የልቦን። እቲ ሕግታት ገሊኡ ክትርድኦ ቀሊል ኪኸውን ከሎ፡ ገሊኡ ግን እተሓላለኸ እዩ። ይኹንምበር፡ ካብቲ ሕጊ ገለ ምስ ዚጥሓስ፡ ሕንፍሽፍሽ (chaos) እዩ ዚፍጠር። ገለ ካብቲ ባህርያት ፈጣሪ ድማ፡ ሕግን ስርዓትን ቀጻልነትን እምበር ሕንፍሽፍሽን ዕንወትን …

ተኣምራት ኪብሃል ከሎ፡ ካብ ግእዝ ተኣምር ከምኡውን ትእምርቲ ዚብል ቃል ዝመጸ ኾይኑ፡ መስተንክር ወይ ፍሉይ ምልክት ናይ ሓደ ዘፍርህ ፍጻመ፡ ወይ ክስተት ማለት ኢዩ፣ እቲ ናይ ላቲን ሚራኩሉም ዚብል ዚመሳሰሎ ቃል ድማ ነቲ ዘገርም ነገር፡ ድንቂ፡ ብርቂ ዚብል ኣምራት ይገልጾ። እምበኣር ትርጉም ተኣምራት፡ ኣብቲ ዘገርም ወይ ዘስደምም ዚብል ኣምር እተመርኮሰ ይመስል። እንታይ ኢዩ ግን እቲ ዘገርም? ኣብ ዩኒቭርስ፡ ኣቐዲሙ ዘይነበረ …

ኣብ 17/18 ክፍለዘመን ኣብ ምዕራብ ኤውሮጳ: መለኮታዊ መሰል ነገስታት (Divine right theory) ዚብል ኣብ ሃይማኖት እተመርኮሰ ሓሳብ ወይ ንድፈሓሳብ ነቲ ኣብ ኤውሮጳ ዝፍጸም ዝነበረ ኣንጻር ህዝቢ ዝዓለመ ግፍዒ መሰረት ኮይኑ ነበረ። ንጉስ ብኣምላኽ እተመዘዘ ብምዃኑ ዝሓቶ እንተሎ እቲ መለኮታዊ ሓይሊ ደኣምበር ሰብ ኪሓቶ ኣይክእልን ነበረ። ብሓጺሩ: ሰማይ ኣይሕረስ ንጉስ ኣይክሰስ ከም ማለት እዩ ነይሩ። ሓደ ካብቶም ነዚ ንድፈሓሳብዚ ገለ ከየጕደለ …

ንምዃኑ ወድሰብ: መሰል ዚብሃል ኣምር ካበይ ዘምጽኦ እዩ? ኣለዎ ድዩኸ? መን ዝሃቦ? ወድሰብ ብጥንቲ ኣብ በረኻታትን ጫካታትን ኪነብር ከሎን ነንሓድሕዱ ድማ ከም ኣራዊት ኪባላዕ ከሎን እቲ ብሓይሉ ንኹሉ ዘሰነፈ ሰብ እዩ መሰል ዚብሃል ኣምር ኪፈጥር ዝኸኣለ። ናይ ባዕሉ መሰል። መለኮታዊ ሓይሊ ስለ ዘሎኒ ማንም ከይትክፈኒ ይብል ነይሩ። ሻማን ዚብሃሉ መራሕቲ ማሪታዊ ሃይማኖት ድማ እቲ መራሒ ካብ ኣምላኽ እተቐበሎ ምሉእ ናይ …

ገለ ሰብ ኣሎ ነቲ ሓንጎሉ ኪገርሖ ወይ ኪእዝዞ ወይ ኪዅስኩሶ ዘይደሊ። ከምቲ ዘይተዀስኮሰ መሬት ቃዲሩ ዚተርፍ፡ ዘይተዀስኮሰ ኣእምሮ ድማ ይቓድር ኢዩ። መብዛሕትኡ ሰብ፡ ኣብ ድንቁርና እውን ቅሳነት ይረክብ ኢዩ። እንታይ ገደሰካ ትመራመር፡ እንታይ ገደሰካ ንሓንጎልካ ሞኽ ተብሎ። ባዕሉ ድላዩ ይግበርን ይእመንን። ወይ ድማ ሓንሳእ ነቲ እትኣምኖ ነገራት ዳውንሎድ ግበረሉ'ሞ ብድሕሪኡ ኣይትመለሶ፡ ግደፎ፡ ዕረፍቲ ሃቦ። ነቲ ፓስዎርድ እውን ደርብዮ! ከምዚ ዚገብሩ …

ቀደም ዘመን፡ ኣብ ምድረ-ሓበሻ ገበል ይገዝእ ነይሩ ይብሃል። ጎራዙት ኢዩ ዚምገብ ነይሩ። ህዝቢ ድማ ዓመት ዓመት ሓንቲ ጎርዞ ይህቦ ነይሩ፡ ንኺውሕጣ። ከምኡ ምስ ዘይገብሩ ግን ንኹላቶም ኪዅስትሮም መደብ ዝነበሮ ይመስል። ከይፈተዉ ትእዛዙ ከየዕብሩ ደቆም ይውፍዩሉ ነይሮም ማለት ኢዩ። መን'ዩ'ሞ ኪቃወሞ። ስለዚ ከኣዩ ብዘመን ገበል ዝሃቡኻ ተቐበል እተባህለ። ሓደ ውልቀመላኺ፡ ክልተ እንተ ደመርካሉ ክልተ ክንደይ ይኸውን ብምባል እንተ ሓቲቱካ፡ ጎይታይ ከም …

ቀደም ዘመን ወድሰብ ብኮላሊቱ ይሓስብ ከም ዝነበረ ኢዩ ዚግመት ዝነበረ። ጸኒሑ ገለ ናይቲ ግዜ’ዚ ፈላስፋታት፡ ኣይፋልን፡ ወድሰብ ብኸብዱ ኢዩ ዚሓስብ ኪብሉ ጀመሩ። ብድሕሪኡ ድማ ገለ ናይቲ ግዜ’ቲ ምሁራን፡ ኣይፋልን፡ ወድሰብ ብልቡ ኢዩ ዚሓስብ ምባል ጀመሩ። ኣብ መወዳእታ ድማ፡ ባዮሎጂ ዘጽንዑ ሰባት፡ ወድሰብ ብሓንጎሉ ከም ዚሓስብ ኣረጋገጹ።   ይኹንምበር፡ ናይ ገሊኡ ሰብ ኣተሓሳስባ ክትርእዮ ከሎኻ፡ ብሓንጎሉ ዘይኮነስ፡ ብኮላሊቱ ዚሓስብ ዘሎ ኢዩ …

ልመና ባዕሉ ነብሱ ዝኸኣለ ስነ-ቁጠባ ኢዩ። ብቐረብን ጠለብን ከኣ’ዩ ዚምራሕ። ወሃብቲ ኪበዝሑ ከለዉ፡ ለመንቲ ይበዝሑ። ወሃብቲ ኪቝጥቡ ከለዉ ድማ፡ ለመንቲ ይውሕዱ። ሓድሓደ ግዜ ዝቕበባ ናይ ወሃብቲ ወይ ናይ ለመንቲ ከጋጥም ይኽእል ኢዩ፡ ማለት ወሃብቲ ዘየለዉ ኸለዉ ለመንቲ ግን ይበዝሑ፡ ከምኡውን ሓድሓደ ግዜ ወሃብቲ ይበዝሑ፡ ግን ለመንቲ ይውሕዱ። እዚ ብናይ ልመና ኤኮኖሚክስ ኪጽናዕ ዘለዎ ጉዳይ ኢዩ’ሞ ሕጂ ናብቲ ቀንዲ ኣርእስትና ክንሓልፍ፥ …